یلدا مبارک

تپشهای قلبم را به باور خاطره هایم پیوند می زنم ،

آغاز سال 7031 میترای آریائی

آغاز سال 3747 زرتشتی

آغاز سال 2568 شاهنشاهی

آغاز سال 1388 شمسی

را به همه شما و خانواده تان

نبریک می گویم

زرتشت زمین را دارای 7 بخش میدانست ؛

آرامگاهِ کوروش بزرگ 7 پله دارد؛

از تجزیه نور خورشید 7 رنگ حاصل می شود؛

دوره کودکی 7 سال طول می کشد؛

عجایبِ هفتگانه؛

7 آتشکده زرتشت: آذرنوش، آذرمهر، آذرآبادگان، آذرتشت، آذرخرداد…..؛

7 پله ومرامِ اعتقادی برای رسیدن به عرفان زرتشتی وجود دارد: کلاغ، میهمان، سرباز، شیر، پارسی، خورشید، پیر(پدر)، که شیر وخورشید نمادِ پرچمِ ایرانیان شد.

به روایتِی هفت سین، نشانه هفت دانه گیاهی است که میتوان با آن سبزه نوروز را تهیه کرد: جو، ماش، عدس، ارزن، لوبیا، نخود و ..؛

در زمانهای پارسیانِ کهن، مردم از هر هفت دانه، سبزه می پروراندند - 10 روز قبل از نوروز - و ظروفِ آنرا بر سر درِ خانه های خود میگذاشتند و هر کدام بیشتر و بهتر سبز میشد، نشانه پر ثمریِ آن محصول برای کاشت در آن سال بود- سنت-.

در اصل 7 س، بمعنای هفت سپندان"فرشته" میباشد، که 6 تای آن الگوی 6 ابر فرشته در آیینِ زرتشتی میباشند و هفتمین اهورا مزدا میباشد، که بر آن اساس نامِ ماههای ایرانی نیز انتخاب شده اند:اردیبهشت"سبزه"؛ خرداد"سنجد"؛ امرداد"سرکه= انگور آماده سرکه شدن است"؛ شهریور"سمنو= که از جوانه گندم درست میشود"؛ بهمن"سماق= سماک"؛ اسفند= اسپندار مزد"سیب"؛ اهورامزدا"سیر".وجود چیزهای دیگری که نامشان با سین شروع میشوند - سماور، سکه،…- و یا چیزهایی که با سین شروع نمیشوند- ماهی، آیینه وشمعدان، …. - برای تزئین اشکالی ندارد ولی به هیچ وجه نمیتواند هفت سینِ اصلی را که نشانه هفت سپندار"فرشته" است، جایگزین کند.

در عیسویت آمده که عیسی 7 خوراکِ پسندیده داشت- نمک، سرکه، نان؛ تره، ماهی، روغن، عسل=انگبین-

در انجیلِ یوهنا آمده است که یوهنا 7 روح، 7 خورشید، 7 چهره، 7 گوسفندِ 7 شاخ و 7 سر و7 چشم را همراه با 7 فرشته در خواب دید؛

ادونتیست و بعضی دیگر فرقه های مسیحیت، 7 ژانویه را تولد اصلیِ عیسی میدانند؛

در مسیحیت 7 نوع نیایش، 7 گناه، 7 توبه، 7 اندوه و 7 شادی وجود دارد؛

در اسلام در مراسمِ حج، 7 دور خانه کعبه را می چرخند؛

معلقاتِ سبعه، 7 بتِ اصلی بر سر درِ خانه کعبه بودند؛

قرآن 7 بخش دارد: وعد، وعید، وعض، قصص، امر به معروف، نهی از منکر، ادنیه؛

عضو در سجده در وقتِ نماز بر زمین است؛

برای پاکیزه شدن اشاره به 7 بار آب کشیدن شده؛

اولین سوره قرآن 7 آیه دارد؛

در قرآن 7 بار سلام آمده: سلام به نوح، به ابراهیم، به موسی،

به هارون، به یاسین، به خالدین، به الحی فجر؛

اصحاب کهف 7 تن بودند؛

در بهشت 7 چشمه ونهر و در دوزخ 7 طبقه"عشکوب" است

که آخرینِ آن اسفل السافلین است؛

در قرآن آسمان را دارای 7 طبقه میداند؛ برای مردگان شبِ هفت میگیرند...

 

 تخم مرغ های رنگی عید

این مطلب شامل نحوه رنگ امیزی تخم مرغ های عید به روشهای مختلف می باشد از جمله:

تزئین تخم مرغ؛ تخم مرغهای رنگین؛ ایجاد بافت رنگی؛ برنج و پاستا؛ حبوبات؛ ادویه جات و دانه های دیگر؛ رنگ آمیزی نقش دار؛ گل و برگ طبیعی؛ لوازم خیاطی؛ مواد موجود روی میز کار؛ گلهای کاغذی؛ حیوانات تخم مرغی؛ تخم مرغهایی با نقاشی بچه ها و سبزه و تخم مرغ.

تزئین و رنگ آمیزی تخم مرغ با انواع مواد و شیوه های متفاوت در میان فرهنگهای مختلف سراسر جهان وجود دارد. نکته مهم استفاده از تخیل و ابتکار در بکار بردن مواد موجود در خانه است تا تخم مرغهایی زیبا و منحصر به فرد تهیه کنید.

تخم مرغهای رنگارنگی که به طور یک نواخت رنگ شده و در ظرفی مناسب قرار میگیرند، جلوه و جذابیت فراوانی دارند و رنگ آمیزی آنها با پودر رنگ-موجود در عطاری- بسیار ساده است.

اگر رنگ را با اسفنج یا قلم موی خشک به تخم مرغ اضافه کنید، بافتهای رنگین زیبایی روی آن ایجاد میشود که میتواند تک رنگ یا چند رنگ باشد.

آداب شب چهارشنبه سوری....

منشأ وزمان پیدایش چهارشنبه سوری دقیقاً مشخص نیست. اما در ایران باستان، روز چهارشنبه آخر سال نحوست داشته است و برای رفع نحوست، آتش را که مظهر فروغ ایزدی بوده است روشن می کردند و از روی آن می پریدند.

باورود اسلام به ایران تا قبل از انقلاب اسلامی، این مراسم پابرجا ماند؛ چون آتش در اسلام جزو مطهرات است و هرچیز ناپاکی که در آتش بسوزد پاک و طاهر می شود. از طرفی، اعراب هرچهارشنبه را نحس می?دانند و نحوست این روز را به وسیله ی افروختن آتش رفع می کنند. پس از انقلاب اسلامی و به ویژه در دوران جنگ هشت ساله ? ?ی ایران و عراق که برگزاری عروسی نیز به نوعی مذموم بود، این سنت دیرینه، به مدد تبلیغات منفی، رفته رفته کمرنگ شد و امروزه آنچه درشهرهای بزرگ ایران، به خصوص تهران در این شب انجام می ?گیرد بیشتر به جنگ و نزاع شبیه است تا سور و شادی.
حدود بیست و چند سال پیش، شب چهارشنبه ی آخر سال مراسم متنوعی داشت که در استانهای مختلف به اشکال گوناگون صورت می پذیرفت و اکنون نیز برخی از آن رسوم در بعضی از استانهای ایران برگزار می شود که در این نوشته به برخی از آنها اشاره شده است:

 

1- استان آذربایجان شرقی
تبریزی ها در شب چهارشنبه سوری به روی هم آب یا گلاب می پاشند و معتقدند آب پاشیدن، زندگی را با سعادت قرین می کند. از دیگر رسوم ضروری این شب، فرستادن خُنچه از منزل داماد به منزل عروس است. در این خنچه معمولاً میوه،شیرینی، گلدانهای پرگل، ماهی و خلعت(پارچه) برای خانواده ?ی عروس و خود عروس گذارده می شود. دختران دم بخت تبریزی هنگام پریدن از روی آتش می خوانند:
« بختم آچیل چهارشنبه» یعنی: چهارشنبه! بختم را بازکن.

2- استان آذربایجان غربی
خانواده های ارومیّه ای در این شب به خانه ?ی مسن ترین فرد فامیل می روند و به خوردن آجیل سرگرم می شوند. آجیل حتماً باید از هفت نوع خوراکی تهیه شود. این هفت نوع خوراکی می تواند از بین خوراکیهای زیر باشد:
انجیر، کشمش، مویز، خرما، توت خشک، فندق، بادام، گردو، سنجد، نخودچی، آب نبات، تخمه بدون نمک، باسلق، برنجک(برنج بوداده) برگه هلو، برگه زردآلو و گندم برشته. کسی که مرادی و حاجتی دارد، باید تقسیم آجیل را به عهده بگیرد تا مرادش برآورده شود.

3- استان اردبیل
در مغان، مردم پیش از طلوع آفتاب روز چهارشنبه، دسته جمعی به کنار رودخانه می ?روند، آتشی بر می افروزند و جوانان در آنجا به سوارکاری می پردازند و هنگام بازگشت، زنان ظرف هایشان را از آب رودخانه پر می ?کنند و به خانه می آورند و آب آن را به دور و برخانه می پاشند که با این کار، سال جدید، سالی سرشار از روشنی و زلالی و پاکی خواهد بود.

4- استان بوشهر
بوشهری ها پس از آتش افروزی در خانه ?هایشان و پریدن از روی آن، باقایق از روی آب می گذرند و معتقدند با این کار نحسی این شب از بین می رود. در ضمن کوزه ?ی نویی را که تا آن زمان استفاده نکرده ?اند، به دیوار می زنند تا شکسته شود تا بلا و بدبختی، مثل کوزه شکسته شود.

5- استان خراسان
در خراسان مراسم کوزه شکستن به این طریق است که درون کوزه های کهنه مقدار نمک که علامت شور بختی است و مقداری ذغال که علامت سیاه بختی است و یک سکه کم ارزش پول می ریزند و تمام افراد خانواده آن را به دور سر می چرخانند و آخرین نفر کوزه را از پشت بام به کوچه پرت می کند و می گوید:
«درد و بلام توکوزه
راه بیفته بره تو کوچه»
در بعضی از نقاط خراسان در این شب به جای آش، چهار نوع پلو می پزند. این پلوها عبارتند از: رشته پلو، عدس پلو، زرشک پلو و ماش پلو که معمولاً به فقرا، نزدیکان و همسایگان می دهند. در آجیل خراسانی ها مطلقاً نمک وجود ندارد، چون نمک را علامت شوربختی می دانند.

6- استان خوزستان
در اهواز ،پس از پریدن از روی آتش، مراسم قاشق زنی انجام می گیرد که خانواده ها، خوراکی یا آجیل شور و شیرین در ظرف قاشقزنان می ریزند.

7- استان سیستان و بلوچستان
در سیستان مردم گونی، پتو و نمد کهنه را به صورت گلوله در می آورند و آن را در غروب آخرین چهارشنبه سال، آتش می زنند و معتقدند که نحوست این شب با این عمل از بین می رود.

8- استان فارس
در شیراز برای گشودن بخت دختران در شب چهارشنبه سوری به سعدیه می روند و از آب استخر سعدیه بر سر وروی دختران می ?ریزند. زنان نیز با ریختن این آب به روی خود، معتقدند که مهرشان در دل شوهر بیشتر می شود. در این شب زنان برای برآورده شدن حاجاتشان زیر منبر مسجد جامع شهر دعا می خوانند و پس از دعا خواندن، حلوا و آش می پزند.

9- استان کردستان
مردم کردستان مخصوصاًروستائیان، دسته جمعی به صحرا و کنار چشمه سارها می روند و پس از مدتی که به شادی و پایکوبی و کشتی گرفتن گذراندند، هنگام مراجعت به خانه، هرکسی مقداری سنگریزه جمع می کند و بدون آنکه به پشت سرخود نگاه کند، سنگریزه را از روی شانه به عقب پرتاب می کند و بدین ترتیب بلا و آفت را از خود دور می سازد.
از دیگر مراسم این شب، شال اندازی است که عده ای از جوانان بالای پشت بام خانه ?ها و کنار درها و پنجره های همسایگان و ثروتمندان می روند و ضمن خواندن سرود و تصنیف، از دریچه ای ،شال را آویزان می کنند. اهل خانه هدیه ای را به شال می بندند که معمولاً سکه، تخم مرغ، شاخه نبات، کله قند، جوراب یا نخودچی و کشمش است.

10- استان کرمان
در کرمان مقداری ذغال، نمک، سکه ی کم ارزش پول و کمی نان درکوزه خالی می ?ریزند و شب چهار شنبه سوری آن را از بالای بام به کوچه پرتاب می کنند تا بلا و کمبود از همه چیز مخصوصاً از آنچه در کوزه است دور شود.

11- استان گیلان
در روستاهای اطراف رشت، غروب شب چهارشنبه سوری، در پنج منطقه پوشال برنج را با فاصله کنار هم می چینند، سپس آنها را آتش می زنند و برای دفع چشم زخم، اسپند در آتش می ریزند و افراد هرخانواده از بزرگ به کوچک، سه مرتبه از روی آن می پرند و این ترانه را به گویش گیلکی می خوانند:
«گل گل چهارشنبه
به حق پنجشنبه
نکبت بی شه
دولت بی یه
زردی بی شه
سرخی بی یه»
یعنی: آتش سرخ چهار شنبه! به حق پنجشنبه نکبت برود، دولت بیاید. زردی برود، سرخی بیاید.
پس از پریدن از روی آتش ترقه در می کنند به این معنی که از نحوست چهارشنبه در امان باشند.
در این شب خورشت«ترشه تره» می پزند و آن را با کته، ماست و دوغ می خورند. صبح فردا (روز چهارشنبه) خاکستر برجای مانده از آتش شبانه را جمع می کنند و پای درختان میوه می ریزند به این نیّت که درختان بارورشوند و میوه ی بیشتری بدهند.

12- استان لرستان
در این شب در خرم آباد هیزم را به هفت دسته تقسیم می کنند و با فاصله های معینی در یک ردیف می چینند و آتش می زنند و باخواندن:
«زردی مه د تو، سرخی تو د مه»
یعنی: زردی من از تو و سرخی تو از من و از روی آن می پرند.

13- استان مازندران
در روستاهای مازندران در شب چهار شنبه سوری، علاوه برکشتی گرفتن و اسپند دودکردن، انواع آشها پخته می شود از جمله «آش هفت ترشی» که از هفت نوع سبزی و هفت نوع ترشی و هفت نوع حبوبات در آن استفاده می شود و نیز«گزنه آش » که یکی از سبزی های مصرفی در آن، گزنه است. اعتقاد براین است که خوردن این آش بسیاری از بیماریها و کسالتها را از بین می برد.

14- استان مرکزی
در این استان، علاوه بر مراسم آتش بازی، برای آمرزش اموات مقداری خرما یا شکر پنیر تهیه می کنند؛ و یا حلوا درست می کنند و سرگذر می ایستند و به عابران تعارف می ?کنند. هر رهگذر وظیفه دارد یک دانه بردارد و قبل از خوردن، برای آمرزش اموات خیرات دهنده، حمد و سوره ای بخواند و سپس خوراکی را بخورد.

در دوران کهن، شب مظهر تاریکی و تباهی و وحشت بوده و اغلب سعی می کردند که شب هنگام با افروختن آتش و افزودن نور، خانه روشن باشد. تا پلیدی و تباهی در آن راه نیابد. شب یلدا طولانی ترین شب ها است. یعنی تسلط تاریکی بر زمین، از تسلط  نور خورشید و روشنایی می کاهد و چون فردای این شب روشنایی بر ظلمت غالب و روز طولانی می شد، ایرانیان تولد دوباره خورشید را که مظهر روشنایی است جشن می گیرند.

وآن شب همان شب یلداست

امیدوارم طولانی ترین شب سال برای شما سراسر خوشی و خنده باشه…

یه جمله در وصف امشب هست که همه ساله

 میگن و یه جورایی کلیشه شده

 اما به هر حال خالی از لطف نیست که بگیم:

شادی هایتان به بلندی امشب و غم هایتان به کوتاهی امروز

سبز کردن (سبزه رویاندن):
رویاندن دانه های غلات وحبوبات ((گندم ،جو،عدس و....))در آذر بایجان برای مراسم عید نوروز ریشه در باورهای کهن دارد. در  این دیار اواخر دهه دوم اسفند خانم های خانه با خیس کردن دانه های غلات اقدام به رویاندن سبزه برای سفره هفت سین می کنند بعد از جوانه زدن دانه های آنها را در ظرف مخصوص گذاشته با جلوه های ویژه موسوم بوده است بدین گونه که در بعضی از خانواده با استفاده از انواع تزئین با بستن روبان و...طروات وزیبایی به این نما در بهار می دهند این سبزه تا روز سیزده فروردین نگهداری شده ودر روز سیزده بدر به آب سپرده می شود.

رنگ کردن تخم مرغ:
رنگ کردن تخم مرغ از دیگر رسوم عید نوروز در آذربایجان است تخم مرغ به عنوانسمبل نطفه باروری جایگاه خاصی در تزئین سفره هفت سین و بازی بچه ها دارد این تخمرغ ها رادبرای سفره هفت سین وعید دانه(بایرامیلق) به اشکال ورنگ های مختلف رنگ آمیزیمی شوند در دهاه گذشته غالبا این رنگها را از طریق رنگهای گیاهی مانند پوست گردو ، انار ، پیاز، برگ مو و انواع گیاهان صورت می گرفت.                       

سفره هفت سین :
تقدس عدد در نزد بسیاری از ملل واقوام بشر مورد توجه بوده است و چنین به نظر می رسد که بسیاری فرهنگ و ادیان عدد هفت را کاملترین عدد دانسته وبه آن به دیده احترام خاصی نگریسته مانند هفت آسمان ، هفت دریا ، هفت شهر عشق و...هفت سین نوروز از دیگر (هفت) های مورد توجه در فرهنگ عید نوروز است.
    در خانواده های آذر بایجانی ساعاتی به تحویل سال نو مانده زنان و دختران خانواده با   گستردن سفره اقدام به چیدن وتزئین سفره نوروزی یا سفره هفت سین می کنند این سفره که از نام آن پیدا است با هفت سمبل نمادین که با حرف (س) شروع می شوند. به اضافه برخی نمادهای دیگر چیده می شوند:
سبزه به عنوان نشان سر سبزی / سنبل نماد خوشبو بودن / سیب نشانه عشق و دلداگی / سکه نماد برکت ودارندگی / سنجد محرک عشق ودلباختگی / سمنو نشانه و نماد شیرینی / سیر نماد تندرستس و سلامتی / آب نشانه بی رنگی و حیات / ماهی نماد شادابی و زندگی / قران نماد دین باوری و خداجویی / تخم مرغ نشانه تکمیلی نطفه های باروری و.......

تیریک سال نو

با غلبه برج حمل (فروردین )به برج حوت (اسفند)ساعت تحویل سال فرا می رسد در این زمان الایان رسم بر این بوده که هنگام نوشدن سال در سفر سفره نوروزی دعای تحویل قرائت می شود بعد از خواندن دعا وتبریک گفتن به اعضای خانواده به همدیگر ،بزرگتر خانواده سکه و اسکناس های که قبلا در لای قرآن قرار دارند به عنوتن تبرک عیدانه می دهند. ساعتی بعد از آاز سال نو (اگر زمان تحویل روز باشد) نخست کوچکترها به عید دیدنی بزرگترها می روند و روزهای بعد بزرگتر ازدید کوچکترها را پاسخ می دهند . بعضی نیز که بزرگ خاندان محسوب می شوند به اصطلاح می نشیندتادیگران برای عید مبارکی به دیدنشان بروند . در این دیدارها دیدارکنندگان ضمن مصاحفه سال خوبی را برای همدیگر آرزو می کنند. دید بازدید عید معمولا تا سیزده نوروز ادامه می یابد ولی عید دیدنی خانمها در اصطلاح محلی به طننز تا فراهم آمدن میوه توت نیز طول می کشد.

تخم مرغ بازی :
تخمرغ بازی یکی از بازیهای اختصاصی ویژه نروز است این بازی چند روز مانده به عید شروع شده و تا حوالی سیزده فبروردین به اشکال مختلف توسط بازیگران حرفه ای ادامه می یابد در این بازی دو نفر که طی آن دو نفر شرکت کننده طبق قواعدی سروته تخم مرغ ها رابه  هم می کوبند وتخم مرغ هر طرف که بشکند مغلوباین بازی می گردد و باید آن را به برنده تخم مرغ آن سالم مانده است تحویل می دهد.
البته در اینکهکدام نفر باید بههاصطلاح ((بنشیند))و چه کسی باید ضربه بزند مورد توافق طرفین بازی قرار می گیرد این بازی به اشکال مختلف اجرا می شود مانند*سر به سر * سر به سر و ته به ته * سر به دو سر * پهلو به پهلو

سیزده بدر :
بدر کردن روز سیزده نوروز از سوم کهن و آخرین بخش از آئینهای نروزی در آذر بایجان است در این روز بیشتر خانواده ها بوی خود را در دامان طبیعت می رسااند و به اصطلاح نحسی سیزده را بدر می کنند.
طبق برخی باورهای نحسی روز سیزده ریشه در   نخستین سال تنظیم تقویم خورشیدی دارد به این طوری که در آن سال سیزده فروردین شمسی با سیزدهماه قمری مصاف گردید

منجمان قرار گرفتن خورشید ماه وخورشید را مقابل هم نحس دانسته و معتقد بودنند که با ید کارا تعطیل کرد و از خانه  بیرون رفت ودر سیزده فروردین برای پیوند با طبیعت سبزهای سفره هفت سین را به دامان طبیعت برده و آنها را به آبهی روان جای می سپارند از دیگر آداب این روز گره زدن سبزه ها توسط دختران دم بخت به نیت گشودن بخت واقبال اشان است.
انجام بازیهای محلی نظیر :پیل دسته »النگ دولنگ« ، گیزلین قاچ »قایم باشک« ، قاچان قاچان »گرگم به هوا« ، از جمله باز یهایمعمولی وسنتی روزسیزدهبه دردربین خانواده ها به خصوص پسران ودختران است . با پایین یا فتن سیزدهم فروردین ْئینهای نوروزی دیگری در آذر بایجان به اتمام می رسد وبدین شکل سال کاری دیگری شروع وزندگی روان عادی خود را می یابد.

        آغاز سال  7030  میترای آریائی

        آغاز سال  3746  زرتشتی

       آغاز سال  2567  شاهنشاهی

        آغاز سال  1387  شمسی

را به همه شما و خانواده تان نبریک می گویم

شب چله (یلدا)

شب زایش خورشید و آغاز سال نو میترایی

دیر زمانی است که مردمان ایرانی و بسیاری از جوامع دیگر، در آغاز فصل زمستان مراسمی را برپا می‌دارند که در میان اقوام گوناگون، نام‌ها و انگیزه‌های متفاوتی دارد. در ایران و سرزمین‌های هم‌فرهنگ مجاور، از شب آغاز زمستان با نام «شب چله» یا «شب یلدا» نام می‌برند که همزمان با شب انقلاب زمستانی است. به دلیل دقت گاهشماری ایرانی و انطباق کامل آن با تقویم طبیعی، همواره و در همه سال‌ها، انقلاب زمستانی برابر با شامگاه سی‌ام آذرماه و بامداد یکم دی‌ماه است. هر چند امروزه برخی به اشتباه بر این گمانند که مراسم شب چله برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار می‌شود؛ اما می‌دانیم که در باورهای کهن ایرانی هیچ روز و شبی، نحس و بد یوم شناخته نمی‌شده است. جشن شب چله، همچون بسیاری از آیین‌های ایرانی، ریشه در رویدادی کیهانی دارد.

خورشید در حرکت سالانه خود، در آخر پاییز به پایین‌ترین نقطه افق جنوب شرقی می‌رسد که موجب کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی شب می‌شود. اما از آغاز زمستان یا انقلاب زمستانی، خورشید دگرباره بسوی شمال شرقی باز می‌گردد که نتیجه آن افزایش روشنایی روز و کاهش شب است. به عبارت دیگر، در شش‌ماهه آغاز تابستان تا آغاز زمستان، در هر شبانروز خورشید اندکی پایین‌تر از محل پیشین خود در افق طلوع می‌کند تا در نهایت در آغاز زمستان به پایین‌ترین حد جنوبی خود با فاصله 5/23 درجه از شرق یا نقطه اعتدالین برسد. از این روز به بعد، مسیر جابجایی‌های طلوع خورشید معکوس شده و مجدداً بسوی بالا و نقطه انقلاب تابستانی باز می‌‌گردد. آغاز بازگردیدن خورشید بسوی شمال‌شرقی و افزایش طول روز، در اندیشه و باورهای مردم باستان به عنوان زمان زایش یا تولد دیگرباره خورشید دانسته می‌شد و آنرا گرامی و فرخنده می‌داشتند. 

در گذشته، آیین‌هایی در این هنگام برگزار می‌شده است که یکی از آنها جشنی شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید تازه متولد شده، بوده است. جشنی که از لازمه‌های آن، حضور کهنسالان و بزرگان خانواده، به نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز بوده است، و همچنین خوراکی‌های فراوان برای بیداری درازمدت که همچون انار و هندوانه و سنجد، به رنگ سرخ خورشید باشند.

بسیاری از ادیان نیز به شب چله مفهومی دینی دادند. در آیین میترا (و بعدها با نام کیش مهر)، نخستین روز زمستان به نام «خوره روز» (خورشید روز)، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو بشمار می‌آمده است و امروزه کارکرد خود را در تقویم میلادی که ادامه گاهشماری میترایی است و حدود چهارصد سال پس از مبدأ میلادی به وجود آمده؛ ادامه می‌دهد. فرقه‌های گوناگون عیسوی، با تفاوت‌هایی، زادروز مسیح را در یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی می‌دانند و همچنین جشن سال نو و کریسمس را همچون تقویم کهن سیستانی در همین هنگام برگزار می‌کنند. به روایت بیرونی، مبدأ سالشماری تقویم کهن سیستانی از آغاز زمستان بوده و جالب اینکه نام نخستین ماه سال آنان نیز «کریست» بوده است. منسوب داشتن میلاد به میلاد مسیح، به قرون متأخرتر باز می‌گردد و پیش از آن، آنگونه که ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه نقل کرده است، منظور از میلاد، میلاد مهر یا خورشید است. نامگذاری نخستین ماه زمستان و سال نو با نام «دی» به معنای دادار/خداوند از همان باورهای میترایی سرچشمه می‌گیرد.

نخستین روز زمستان در نزد خرمدینانی که پیرو مزدک، قهرمان بزرگ ملی ایران بوده‌اند (که هنوز هم حامیان سرمایه‌داری لجام گسیخته اندیشه‌های عدالت‌جویانه او را سد راه منافع طبقاتی خود می‌دانند) سخت گرامی و بزرگ دانسته می‌شد و از آن با نام «خرم روز» یاد می‌کرده و آیین‌هایی ویژه داشته‌اند. این مراسم و نیز سالشماری آغاز زمستانی هنوز در میان برخی اقوام دیده می‌شود که نمونه آن تقویم محلی پامیر و بدخشان (در شمال افغانستان و جنوب تاجیکستان) است. همچنین در تقویم کهن ارمنیان نیز از نخستین ماه سال نو با نام «ناواسارد» یاد شده است که با واژه اوستایی «نوسرذه» به معنای «سال نو» در پیوند است.

هر چند برگزاری مراسم شب چله و میلاد خورشید در سنت دینی زرتشتیان پذیرفته نشده است؛ اما خوشبختانه اخیراً آنان نیز می‌کوشند تا این مراسم را همچون دیگر ایرانیان برگزار کنند. البته در شبه تقویم نوظهوری که برخی زرتشتیان از آن استفاده می‌کتتد و دارای سابقه تاریخی در ایران نیست، زمان شب چله با 24 آذرماه مصادف می‌شود که نه با تقویم طبیعی انطباق دارد و نه با گاهشماری دقیق ایرانی و نه با گفتار ابوریحان بیرونی که از شب چله با نام «عید نود روز» یاد می‌کند. از آنرو که فاصله شب چله با نوروز، نود روز است.

تنوع برگزاری یلدا

                                             

یکی از آیین های شب یلدا در ایران، تفال با دیوان حافظ است. مردم دیوان اشعار لسان الغیب را با نیت بهروزی و شادکامی می گشایند و فال دل خویش را از او طلب می کنند. در برخی دیگر از نقاط ایران نیز شاهنامه خوانی رواج دارد. نقل خاطرات و قصه گویی پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده ایرانی دلپذیرتر می کند. اما همه این ها ترفندهایی است تا خانواده ها گرد یکدیگر جمع شوند و بلندترین شب سال را با شادی و صفا سحر کنند.
در سراسر ایران زمین، جایی را نمی یابید که خوردن هندوانه در شب یلدا جزو آداب و رسوم آن نباشد. در نقاط مختلف ایران، انواع تنقلات و خوراکی ها به تبع محیط و سبک زندگی مردم منطقه مصرف می شود اما هندوانه میوه ای است که هیچ گاه از قلم نمی افتد، زیرا عده زیادی اعتقاد دارند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی زمستانی که در پیش دارند سرما و بیماری بر آنها غلبه نخواهد کرد.
مردم شیراز در شب یلدا به شب زنده داری می پردازند و بعضی نیز بسیاری از دوستان و بستگان خود را دعوت می کنند. آنها در این شب سفره ای می گسترانند که بی شباهت به سفره هفت سین نوروز نیست و در آن آینه و قاب عکس حضرت علی (ع) را جای می دهند. انواع و افسام آجیل و تنقلاتی چون نخودچی، کشمش، حلوا شکری، رنگینک و خرما و میوه هایی چون انار و به و بخصوص هندوانه خوراکی های این شب را تشکیل می دهند.
در آذربایجان مردم هندوانه چله (چیله قارپوزی) می خورند و باور دارند که با خوردن هندوانه لرز و سوز و سرما به تن آنها تاثیری ندارد.
در اردبیل رسم است که مردم، چله بزرگ را قسم می دهند که زیاد سخت نگیرد و معمولا گندم برشته (قورقا) و هندوانه و سبزه و مغز گردو و نخودچی و کشمش می خورند.
در گیلان هندوانه را حتما فراهم می کنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد. «آوکونوس» یکی دیگر از میوه هایی است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می شود. در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می ریزند، خمره را پر از آب می کنند و کمی نمک هم به آن می افزایند و در خم را می بندند و در گوشه ای خارج از هوای گرم اطاق می گذارند. ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می شود. آوکونوس ازگیل در اغلب خانه های گیلان تا بهار آینده یافت می شود و هر وقت هوس کنند ازگیل تر و تازه و پخته و رسیده و خوشمزه را از خم بیرون می آورند و آن را با گلپر و نمک در سینه کش آفتاب می خورند.